ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ
ਇਸ ਸਮਾਰਕ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਤਾਂ ਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਥੇ ਦੋ ਮੰਜ਼ਲੀ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਰਾਹੀਂ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਇੱਕ ਚੌਰਸ ਗਾਰਡਨ ਨੂੰ ਚਾਰ ਵੱਡੇ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਨਹਿਰਾਂ ਹਨ। ਹਰ ਵਰਗ ਨੂੰ ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਚੌਰਸ ਅਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਰਸਤੇ ਰਾਹੀਂ ਚਾਰ ਬਾਗ਼ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਝਰਨੇ ਸਧਾਰਣ ਪਰ ਉੱਚ ਵਿਕਸਤ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਹੁਨਰਾਂ ਨਾਲ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਆਮ ਹਨ। ਆਖਰੀ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕ, ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੰਨ 1857 ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਇਸੇ ਮਕਬਰੇ ਵਿਚ ਪਨਾਹ ਲਈ ਸੀ। ਮੁਗਲ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਾਸਕ ਇੱਥੇ ਦਫ਼ਨਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਥੇ ਹੀ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ (ਦਰਗਾਹ) ਦੀ ਨੇੜਤਾ ਕਾਰਨ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਥਿਤ ਮਕਬਰੇ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਹਨ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਮਹਿਮਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਵੀ ਚਿਲ੍ਹਾ-ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਓਲੀਆ ਵਿਚ ਕਬਰ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਦੇ ਮੁਗਲ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾਂ ਨੇ 1858 ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਇਥੇ ਸ਼ਰਨ ਲਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੈਨਾ ਦੇ ਕਪਤਾਨ ਹੋਡਸਨ ਨੇ ਇਥੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹੋਡਸਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੰਗੂਨ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਵਿਦਾਈ ਲਈ:
"ਜਲਾਯਾ ਯਾਰ ਨੇ ਐਸਾ ਕਿ ਹਮ ਵਤਨ ਸੇ ਚਲੇ
ਬਤੌਰ ਸ਼ਮਾ ਕੇ ਰੋਤੇ ਇਸ ਅੰਜੁਮਨ ਸੇ ਚਲੇ"
-ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫਰ
ਇੱਥੇ ਕੇਂਦਰੀ ਹਾਲ ਦੀ ਮੁੱਖ ਇਮਾਰਤ ਮੁਸਲਿਮ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣ ਧੁਰੇ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਤੇ, ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਿਰ, ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਮੱਕੇ ਵੱਲ ਝੁਕ ਕੇ ਮੱਕਾ ਵੱਲ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ਪੂਰਾ ਗੁੰਬਦ ਇਕ ਪੂਰਾ ਅਰਧ ਗੋਲਾਕਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਮੁਗਲ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦੀ ਖ਼ਾਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਢਾਂਚਾ ਲਾਲ ਰੇਤਲੀ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਾਲੇ ਅਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਪੱਥਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਸਰਹੱਦੀ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਯੂਨੈਸਕੋ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਹਾਨ ਕਲਾ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
pic from google
article from different sources
Comments
Post a Comment